وحید فرزان

هفته نامه روزنه صلح: پس از استقرار حکومت مجدد طالبان در افغانستان، دسترسی به اطلاعات نه تنها محدود شد، بلکه به معنای واقعی، درحال نابودی است. این مورد اخیرا در رویدادهای تروریستی‌که در کابل و شهر مزارشریف مرکز ولایت بلخ رخ داد، بیشتر نمایان شده است. خبرنگاران بیش از هر زمانی کوشید که پهلوهای پنهان این فجایع براساس قانون دسترسی به اطلاعات به سمع مردم برسانند؛ اما نیروهای طالبان برخلاف انتظارات مردم، مانع هرگونه دسترسی خبرنگاران به اطلاعات شده‌اند.

عین‌الدین بهادری، رییس کمیسیون دسترسی به اطلاعات حکومت پیشین در مصاحبه‌ای به هفته نامه روزنه صلح تحلیل می‌کند که اساسا افراطیت و گروه‌های مذهبی با کار رسانه‌های بی‌طرف و آزاد مخالف هستند و بنابراین، در فلسفه‌ی گروه‌های افراطی رسانه‌های آزاد وجود ندارند و فقط نوعی از رسانه‌ فعالیت می‌کنند که منافع عملیات آن‌ها ایجاب کنند.

او افزود که هدف اساسی اطلاع‌رسانی، بیان حقایق و گسترش آگاهی است؛ از همین‌رو دسترسی به اطلاعات دولت‌ها را پاسخ‌گو قرار می‌دهد. در حالی‌که این نوع رژیم‌ها با زور و خشونت آمده‌اند و با زور فروخواهند پاشید.

بهادری با اشاره به پیامدهای عدم دسترسی به اطلاعات، خاطرنشان ساخت که در نبود اطلاعات، طبیعی خواهد بود که پروپاگندا و اخبار جعلی رونق می‌گیرد.«جهان امروز، عصر اطلاعات است و مردم به طریق‌های دیگری قادر به دریافت اطلاعات خواهند شد. هیچ راه ممکن درحال حاضر برای مسدودسازی مسیرهای اطلاعاتی نیست. مقتدرترین دولت‌ها به این چالش مواجه هستند، رژیم مفلوک طالبان نیز قادر به مسدودسازی روندهای اطلاعاتی نخواهند شد.»

به گفته‌ی عین‌الدین بهادری، خبرنگاران هم در دوره‌ی جمهوریت و هم در حکومت طالبان قربانی شده‌اند. او در ادامه سخنانش افزود که جامعه بدون رسانه و خبرنگار محکوم به فروپاشی تدریجی خواهد بود. از جانب دیگر، نظام‌های مستبد و بسته بیشتر دشمنی محتوایی با خود دارند و با بسته کردن مسیرهای آزادی بیان و خواست‌های مردم، در قدم نخست بنیادهای خود را برمی‌چینند و زمینه‌های فروپاشی حتمی را مهیا می‌سازند. بنابراین، مسدود کردن رسانه‌ها و وضع قیودات بر خبرنگاران، تبعات فاجعه‌بار و منفی بر خود نظام خواهد داشت.

در همین حال، محمد واعظی نویسنده و استاد دانشگاه بیان می‌کند که نهادهای دولتی تحت چتر حکومت طالبان هیچ‌گونه مسوولیتی در قبال آزادی بیان و گردش اطلاعات ندارند و حتا باورهم ندارند که نیروهای مدنی و فعالین سیاسی‌که در این بخش‌ها کار می‌کنند، از مصونیت برخوردار باشند و این‌ها نشان می‌دهد که آسیب‌پذیری رسانه‌ها و کارمندان نهادهای رسانه‌ای روزبه‌روز درحال افزایش است.

واعظی همچنان در لابه‌لای سخنانش خاطرنشان ساخت که افغانستان در هشت ماه اخیر، در بدترین حالت در طول بیست سال اخیر قرار گرفته و نظام مستقر در کابل، با وضعیت موجود نه تنها مشکلی ندارند بلکه، محدودسازی چرخش اطلاعات را به بقای خود دانسته و تلاش دارد که وضعیت را بدتراز این هم بسازد.

این استاد دانشگاه، با بیان این‌که حکومت طالبان از چرخش اطلاعات و فعالیت آزاد خبرنگاران هراس دارند، افزود:«با توجه به فعالیت‌هایی که طالبان تا امروز داشته و این از دید رسانه‌ها، فعالین مدنی و مطبوعاتی در داخل افغانستان، فعالین مدنی-سیاسی در سطح منطقه و نظام بین‌الملل به‌دور نمانده و بسیاری از تعهداتی‌که در قبال جهان متعهد شده بودند، شکسته شده است. در عین حال، اعتباری‌که طالبان می‌خواستند از طریق آن با جامعه جهانی رابطه بگیرند و به رسمیت شناخته شوند، این وضعیت کاملا از بین رفته است و من فکر می‌کنم خطری‌که طالبان از زاویه اطلاع‌رسانی احساس می‌کند و در مقابل آن خود را آسیب‌پذیر می‌بیند، مهم‌ترین تهدید برایش می‌باشد.»

او به وضوح بیان کرد که هشت ماه از حکومت طالبان نمی‌گذرد و چالش‌هایی را که اخیرا با کشورهای همسایه و جامعه‌ی جهانی به وجود آورده، تلاش دارد تا آزادی بیان و فعالیت آزاد رسانه‌ها را ابزاری به چانه‌زنی تبدیل کند.

از سوی هم، اصغر اشراق مدیر مسوول روزنامه راه مدنیت در این رابطه می‌گوید که طالبان با شیوه‌ی حکومت‌داری و ارایه خدمات عمومی آشنا نیستند؛ نیروی حرفه‌ای، کارشناس و تحصیل‌کرده در ادارات دولتی ندارند و با توجه به این چالش‌ها، از یک‌سو اطلاعات به خبرنگاران ارایه نمی‌شود و از سوی دیگر، رفتار زشت و نامناسبت در برابر آن‌ها صورت می‌گیرد.

به گفته‌ی اشراق، حکومتی‌که مخالف اطلاع‌رسانی باشد، پاسخ‌گو و مسوولیت‌پذیر هم در قبال مردم و خبرنگاران نیستند و در عین حال، ادارات دولتی صرفا به محل بودوباش کسانی شده که وابسته به طالبان است و این چشم‌انداز تاریک را برای آینده‌ی افغانستان نشان می‌دهد.

مدیر مسوول روزنامه راه مدنیت گفت که اطلاع‌رسانی، روزنامه‌نگاری و رسانه‌گری برای ارزش‌های نو است، مشخصا جامعه‌ای کثرت‌گرا و براساس احترام به حقوق شهروندی می‌باشد که برای رسیدن به حقوق باید هر نارسایی و چالشی مبارزه کرد و همین مبارزه راه را برای پاسخ‌گویی همواره می‌سازد که حکومت طالبان دقیقا مخالف همین مورد است و هرگز اجازه‌ی آن را نمی‌دهد.

رویدادهای تروریستی اخیر افغانستان و به‌خصوص ولایت‌های کابل و بلخ که تلفات زیادی از غیرنظامیان گرفت، نیروهای طالبان نه تنها اطلاع دقیق و درست را از طریق رسانه‌ها به مردم ارایه نکردند، بلکه خبرنگاران را پس از لت‌وکوب، بازداشت کردند که این نوع رفتار نیروهای طالبان واکنش‌های زیادی را در سطح داخلی و بین‌المللی به همراه داشت.