حسین جعفری

با گشایش درهای مذاکره، امیدواری ها برای پایان جنگ در افغانستان افزایش یافته است. نشست دوحه، برای نخستین بار، دولت افغانستان و طالبان را بعد از دهه ها خوشنت با یکدیگر روبرو ساخت تا برای یافتن راه حل سیاسی و پایان دادن به جنگ چندین دهه در افغانستان با یکدیگر گفتگو کنند.همانطور که زایش طالبان برای جهاد، محصول افغانستان نبوده است، می توان این فرضیه را تقریبا ثابت شده بدانیم که ریشه بخش عمده ای از جنگ افغانستان هم مبنای خارجی دارد. البته این مسئله عوامل داخلی جنگ را مبّرا نمی سازد بلکه مقصود این است که سلسله ای از عوامل خارجی تاثیر گذار وجود دارند که در صدر فهرست جنگ افغانستان قرار می گیرند و پس از آنها عوامل داخلی را می توان مورد توجه قرار داد.

هند و پاکستان دو کشوری هستند که از دیرباز از بازیگران بسیار مهم در افغانستان بوده اند. این دو، همواره از پتانسیل های افغانستان در جهت منافع خود چه برای تحریک و جلوگیری از گسترش نفوذ جانب مقابل و چه برای جلب سرمایه گذاری ها استفاده کرده اند. هم هند و هم پاکستان از بازیگران اصلی جنگ و صلح در افغانستان هستند که دارای اصول سیاست خارجی مدون و موثر در منطقه، به دنبال کسب جایگاه قدرت هژمون در منطقه جنوب آسیا می گردند. دارا بودن قدرت هسته ای از ویژگی مشترک و پرقدرت هر دو کشور است که فرصت ها و تهدیدهای فراوانی را برای افغانستان فراهم ساخته است.

در دوره های مختلف، متمایل شدن افغانستان به هند یا پاکستان، باعث انگیخته شدن حس توهم توطئه دیگری شده است که همین امر خود زمنیه ساز تلاش جانب مقابل برای دور کردن افغانستان از کشور رقیب شده است. هند و پاکستان که با یکدیگر اشتراکات فراوانی دارند، در عین حال به تعبیری دشمن یکدیگر هم محسوب می شوند. موضوع مورد مناقشه کشمیر از موارد اساسی اختلاف آنها است که با گذشت سالها، حل نشده باقی مانده است همانطور که مسئله مرز دیورند میان افغانستان و پاکستان از اختلافات اساسی میان این دو کشور محسوب می شود.

این اهمیت هند و پاکستان باعث شده است تا دولت افغانستان برای رسیدن به صلح و جلب مشارکت کشورهای منطقه ببا این کشورها رایزنی کند تا مسیری حساسی که هم اکنون در دوحه در آن قرار دارد را با موفقیت به پایان برساند. با شروع مذاکرات بین الافغانی، نقش پاکستان و هند بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. به موازات اینکه این دو کشور در جنگ افغانستان نقش دارند، در مسئله صلح نیز به دلیل همسایگی با افغانستان و داشتن روابط دیرینه با این کشور، نقش مهمی را بازی می کنند. دیدار دکتر عبدالله، رئیس شورای مصالحه ملی از پاکستان و استقبال کم نظیر مقامات بلند پایه پاکستان از ایشان، بیان گر این است که پاکستان دریافته می تواند منافع خود را در مسیر صلح افغانستان جهت دهی کند و همچنین خواهان داشتن نقش فعال در روند صلح افغانستان است  که این امر نوید آن را می دهد که گفتگوهای پیچیده صلح افغانستان با عاقبت خوبی مواجه شود. بدون شک این حمایت و همکاری می تواند در پایان دادن به جنگ جاری در افغانستان و حصول نتیجه از گفتگوهای صلح افغانستان، مثمر ثمر واقع شود.

هم آمریکا و هم افغانستان در سال های اخیر پاکستان را متهم کرده اند که از طالبان و افراط گرایی حمایت می کند که البته با انکار دولت پاکستان همراه بوده است. اما شواهد و مستندات از دهه 90 میلادی بیان گر حمایت و تجهیز طالبان به عنوان جهاد گران علیه اشغال است که این روند می تواند تا کنون ادامه داشته باشد، کما اینکه طالبان پس از حملات ماه اکتبر سال 2001 به افغانستان پایگاه های خود را به طور کامل در افغانستان از دست دادند، اما اکنون در ولایت های مختلف بر مردم حکمرانی می کنند و پرچم برافراشته اند. این تجدید قوای طالبان بدون حمایت مالی و تسلیحاتی یک و یا چند کشور امکان پذیر نخواهد بود. پس می توان نتیجه گرفت که منابع تغذیه طالبان نه یک کشور بلکه چندین کشور در منطقه هستند. در همین راستا پاکستان مصمم است تا خود را از این اتهامات برهاند و تصویر منفی خود در منطقه را با شریک شدن در روند صلح افغانستان و کمک به استقرار این ارزش با اهمیت، از اذهان بشوراند.

دیگر قدرت منطقه ای دخیل در افغانستان هند است که از دموکراسی های مثال زدنی در جهان است. سفر شورای مصالحه ملی به هند باعث خواهد شد هم جنبه تعادل رابطه میان هند و پاکستان از سوی افغانستان رعایت شود و هم اجماعی مستحکم تر از دو قدرت بزرگ منطقه جنوب آسیا ایجاد شود تا روند صلح افغانستان با ظرفیت بالاتری به پیش برود. استفاده از تجارب هند در زمینه نهاد سازی و استقرار دموکراسی و پیگیری صلح دموکراتیک از ارکان مهمی هستند که افغانستان را در فضای گفتگوهای صلح و پسا صلح یاری می رساند. در کنار اینها، هند از سرمایه گذاران مهم اقتصادی و شریک قابل اعتمادی برای افغانستان در سال های پس از سقوط طالبان بوده است و موضع محکمی در مقابل طالبان اتخاذ کرده است و به طور مستمر از افراط گرایی و تروریسم در افغانستان ابراز ناخشنودی کرده است چرا که با گسترش دامنه خشونت و جنگ در افغانستان، مرزهای شرقی و جنوبی این کشور نیز دستخوش ناآرامی خواهند شد. هند به لحاظ ژئوپلیتیکی هم از ناحیه پاکستان آسیب پذیر به نظر می رسد. پس هم هند و هم پاکستان تلاش خود را خواهند کرد تا روند صلح افغانستان که در ابتدا به سود منطقه است به نتیحه مثبت برسد. همکاری هند و پاکستان و پس از آنها دیگر کشورها بر میزان اعتماد و توجه آمریکا به آنها هم خواهد افزود زیرا یک طرف جنگ افغانستان، آمریکا است که می کوشد در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ماه نوامبر، از طولانی ترین جنگ تاریخ خود سربلند بیرون آید و شعار استقرار صلح و دموکراسی در افغانستان را در عمل پیاده شده ببیند. ارزش هایی که هزینه های فراوانی برای آنها پرداخته شده است ولی هنوز هم در خطر قرار دارند. پس عرصه صلح افغانستان یک بازی چند جانبه است که کشورهای مختلف می تواند نقش خود را فعال تر بازی کنند و در آینده از کالای گرانبهایی به نام “امنیت” بیشتر از دیگران برخوردار شوند زیرا ثبات افغانستان به ثبات در دیگر کشورها منجر خواهد شد.